Sú heimspeki sem mótaðist út frá grískum hugsuðum til forna er undirstaða vestrænnar þekkingaröflunar og menningar. Til að skilja sérkenni vestrænnar menningar þarf jafnframt að hafa skilning á þeirri sérstæðu framvindu sem átti sér stað hjá heimspekingum Vesturlanda. Þessi framvinda er lykillinn að menningu okkar, gildismati og hugsunarhætti. Vissulega segir hún ekki alla söguna, heldur þarf einnig að hafa hliðsjón af bókmenntum, listum, trúarbrögðum, stjórnmálaþróun og sagnfræði, svo eitthvað sé nefnt, en allt tengist þetta í einni heild með víxlverkandi áhrifum allra þessara þátta hvers á annan. Og þar er heimspekin án vafa einn allra mikilvægasti þátturinn.
Í öðrum menningarheimum á borð við Kína og Indland mótaðist annars konar heimspeki með öðrum áherslum, nálgunum og gildum. Sú heimspeki sem þar varð til upplýsir okkur um sérkenni þessara menningarheima. Sé gerður samanburður á henni við hina vestrænu komum við að sjálfsögðu auga á margt keimlíkt, enda hefur mannfólkið á öllum stöðum og tímum verið að fást við sambærileg úrlausnarefni sem tengjast hinu góða lífi, réttlátu samfélagi, eðli þekkingarinnar og merkingu mannlífs á jörðu. En í mörgum tilvikum eru áherslur milli menningarheimanna mjög frábrugðnar og mikilvægt er að gera sér far um að skilja þá heimspeki sem til varð á hverjum stað fyrir sig á eigin forsendum.
Á Vesturlöndum var til dæmis frá upphafi lögð rík áhersla á eðli þekkingarinnar og hefur sú áhersla öðru fremur markað heimspekilega ástundun vestrænna hugsuða. Í þessari umfjöllun höfum við því sérstaklega beint sjónum okkar að þessu einkenni vestrænnar heimspeki. Vestræn þekkingarfræði renndi stoðum undir hina miklu þróun sem átti sér stað í vísindum og tækni í Evrópu og Bandaríkjunum upp úr sautjándu öld og hefur allar götur síðan verið ein af mikilvægustu undirstöðum þeirrar velferðar sem hefur einkennt þann heimshluta á undangengnum öldum.
En lokapunktinn setjum við hér á dramatísku augnabliki í framvindu vestrænnar menningar. Nítjánda og tuttugasta öldin einkenndust af gríðarlegum umbrotum á nánast öllum sviðum mannlífs sem meta mætti sem ófyrirséðar afleiðingar af framfaratrú, heimspekilegum ályktunum og vísindalegum uppgötvunum átjándu aldarinnar. Sjálfræðishugsjónir upplýsingarinnar blönduðust saman við rómantíska náttúruhyggju og leiddu til gegndarlausrar þjóðernishyggju sem leiddi til stórfelldra átaka milli þjóða. Með framförum í hernaðartækni magnaðist jafnframt eyðileggingarmáttur átakanna sem síðan hefur valdið þjáningu, dauða og hörmungum meðal sífellt fleira fólks um allan heim. Á tíma nýlendustefnu Vesturlanda liðu þjóðir í öllum heimsálfum fyrir hroka, kynþáttahatur og græðgi nýlenduherranna. Á tuttugustu öld þurftu milljónir manna að þola grimmdarverk af hendi óvæginna alræðisstjórna sem spruttu upp í nafni þjóðernishyggju og kommúnisma. Vísindi og tækni hafa einnig gert manneskjunni kleift að ganga með markvissari og skilvirkari hætti en áður á forðabúr náttúrunnar. Það hefur bæði leitt til gríðarlegrar fólksfjölgunar í heiminum, ofneyslu í hinum auðugri hluta heimsins og lagt vistkerfi hans í hættu af völdum ofnýtingar og umhverfisspjalla. Við vitum ekki enn hvaða afleiðingar þetta mun hafa í framtíðinni, til dæmis hvað varðar breytingar á hitastigi, veðurfari og hafstraumum. Hið eina sem við vitum fyrir víst er það að við þurfum að breyta lífsháttum okkar með róttækum hætti ef vonir eiga að standa til að náttúran viðhaldi sér og geti verið komandi kynslóðum sjálfbært forðabúr. Allt virðist benda til að við þurfum einnig að gera grundvallarbreytingar á hagkerfisskipan okkar. Markaðshyggjan sem mótaðist á nítjándu öld og einkum á þeirri tuttugustu er ekki í stakk búin til að stuðla að hóflegri neyslu, umhverfisvernd og réttlátari skiptingu gæða í heiminum.
Við stöndum með öðrum orðum frammi fyrir ótal áskorunum í framtíðinni sem sumar hverjar eru afleiðingar þeirra „framfara“ sem urðu í vestrænni heimspeki og vísindum á fyrri öldum. Hvað sem því líður verður þessum áskorunum ekki mætt með viðunandi hætti nema einmitt með aukinni – en hugsanlega annars konar – ástundun heimspeki og vísinda. Og á nítjándu öld en einkum á hinni tuttugustu komu fram alls kyns nýstárlegar hugmyndir sem miðuðu að því að breyta hugsunarhætti, viðhorfum og lífsmynstri manneskjunnar. Í samtímanum höldum við áfram að móta þessar hugmyndir. Þannig heldur verkefnið áfram með nýjum kynslóðum en það er einungis framtíðin sem getur skorið úr um það hver afraksturinn verður. Það veltur á okkur öllum.
